Դա տասնութ տարի առաջ էր: Ռոստովի հայ համայնքի նախկին շենքում գրքի շնորհանդես էր, գրական-երաժշտական երեկո: Հանկարծ սեղանակիցներից մեկը՝ գեղեցկատես մի տիկին վեր կացավ, անուշ ժպտաց բոլորին, թեթևակի գլուխ տվեց և սկսեց իր կարոտի երգով թևածել դահլիճում նստածների հոգիներում: Ճիշտն ասած, ես առաջին անգամ էի լսում այդ հոգեցունց մեղեդին՝ «Ղարաբաղի հորո-վելը».
Իրիքնակը տուսա եկալ,
Տանս յերա լուսա եկալ,
Սոր մին կորե, վեր վար անիմ,
Գիդա սրտես լուսա եկալ:
Հո արա, հո,
Ապան մատաղ,
Ապուն դալուն կուճիր հոտաղ,
Հո արա, հո, հո, հո, հո, հո, հո:
Հավաքվածները՝ տարագիր դարձած ուսուցիչներ, լրագրողներ, բժիշկներ, նկա-րիչներ… մեկ անգամ էլ վերապրեցին հայրենիքի կանչն ու կարոտը: Ծորում էր հո-րովելը՝ հայ գեղջուկի խնդրանք-դիմումը՝ իր հինգ «խոխեքից» մեծին.
Հռնե ապան մինակա իլալ,
Դարդը սրտեն տենակա իլալ:
Էտ հիբ բուրդան բոյ քշեցեր,
Դարդը սրտան տեն քշեցեր:
Հո արա, հո,
Ապան մատաղ,
Ապուն դալուն կուճիր հոտաղ,
Հո արա, հո, հո, հո, հո, հո, հո:
Ինչ զգաց ներկաներից յուաքանչյուրը, չգիտեմ, բայց, չզսպելով արցունքներս, ես ընդառաջ գնացի ինձ անծանոթ երգչուհուն: Մենք գրկախառնվեցինք հարյուր տարվա ծանոթների պես:
Այդ օրը տուն եկա մեծ հարստություն գտած: Հանդիպել էի ոչ միայն լավ մարդու, այլև երգը հոգում պահ տված մեկին, ում կյանքի դաժանությունները ավելի բարի էին դարձրել, քնքուշ ու կանացի:
Այսպես տեսա նրան առաջին անգամ՝
ԱՆՆԱ ԲԵԳԼԱՐՅԱՆԻՆ:
— Երբվանի՞ց եք երգում, սիրելի՛ Աննա:
— Ինչքան ինձ հիշում եմ, երգում եմ, երգն իմ ամենասրտակից ընկերն ու բա-րեկամն է, քանզի երգն ինձ հետ է թե՛ ուրախ, թե՛ տխուր պահերիս: Ես հիշում եմ ինձ՝ փոքրիկ դեռահաս մի աղջնակի, դպրոցական բեմում կանգնած երգում էի շատ ոգևորված ու հուզված… Ես երգում էի ադրբեջաներեն: Շատերը դահլիճում հուզ-վեցին. ես հետո հասկացա, որ Արցախ մեր երկրում օտարի խոսքն ու երգն էր իշխում, և որ ինչպես մենք, այնպես էլ մեր Արցախ աշխարհը գերի է ընկած օտարի ձեռքը… Այո՛, այս ամենը հասկացա շատ տարիներ հետո…
— Ծննդավայրը՝ որպես լինելիության սկիզբ:
— Արցախ, Հադրութի շրջան, գյուղ Խծա-
բերդ: Մեծ պապերս եկել են Հարար գյու-ղից: Ասում են՝ Սամսոն պապս էր շատ լավ երգում, որին ես չեմ տեսել, զոհվել է Հայրենական պատերազմում, Ռոստովի համար մղված մարտերում: Ինչ իմանար, որ թոռնուհին տարիներ հետո՝ որպես Բաքվի փախստական, հանգրվան է գտնելու հենց այն քաղաքում, որի համար ինքն է զոհվել: Հա՜յի բախտ…, — ծիծաղում է ու շարու-նակում, — ճակատագիրն ինձ հասցրել է այստեղ, որ պապիս գերեզմանին հորովել երգեմ:
Ծնողներս՝ Ռաֆիկ և Նորա Բեգլարյան-ները արցախցի ավանդապաշտ մարդիկ էին՝ իրենց աղ ու հացով, երգ ու պարով, հող ու ջրով, հպարտ՝ չորս ուսումնասեր զավակներով:
Ծառերի կատարներին, գետի ջրերում, ձիու թամբին, սարերում ու ձորերում իմ երգն ու խենթ մանկությունն ու պատանեկությունը չավարտած՝ գնացի ուսանելու Ստեփանակերտի մանկավարժական ինստիտուտի մաթեմատիկայի բաժնում, որից հետո սկսեցի դասավանդել իմ Խծա-բերդում և հարևան գյուղերում: Դրանք իմ կյանքի լավագույն տարիներն էին, կայացման առաջին քայլերը, առաջին սիրո աննկարագրելի բերկրանքը:
Այնուհետև շատ բան փոխվեց, երբ ամուսնացա և տեղափոխվեցի Բաքու: Սա մի միջավայր էր, որը ոչ մի կապ չուներ իմ էության, իմ բանաստեղծական ու խենթ ներաշխարհի հետ: Թռչունը՝ վանդակում, ինչպես ասում են:
Ծնվեցին զավակներս՝ Նարինես ու Կարենս: Կյանքի մամլիչի տակ օրորոցայիններս դարձան ողբ ու աղոթք, հատկապես մխում էր բանակում զոհված մինուճար եղբորս կորուստը…
— Ինչպե՞ս եկավ 1988-ը ձեր կյանք:
— 1988-ը փոխեց, խեղեց շա՜տ — շատերի ճակատագրերը, հատկապես Սումգայիթում, Բաքվում ապրող հայերի: Սկսվեց սպանդ ու ցեղասպանություն: Երեխաներիս հետ փախա գյուղ՝ Խծաբերդ, իսկ ամուսինս գնաց Ռուսաստան:
Գյուղում նորից սկսեցի դասավանդել և քույրերիս հետ ակտիվ մասնակցել ազգայինազատագրական շարժմանը: Դրան հաջորդեց պատերազմի դաժան տարիները:
1994-ին տեղափոխվեցի Ռոստով՝ ամուսնուս մոտ: Սկսվեց բոլորովին մի ուրիշ կյանք՝ մեկ ուրիշ օտար երկրում:
— Ինչպե՞ս ընդունեց ձեզ հայ համայնքը Ռոստովում:
— Առաջինը հանդիպեցի Շողիկ Սիմավոնյանին: Նրա օգնությամբ էլ աշխատանքի անցա քաղաքի թիվ 15 դպրոցում՝ որպես հայոց լեզվի ուսուցիչ: Իհարկե, երգս ինձ հետ էր՝ որպես ամենահավատարիմ բա-րեկամ: Շարունակում էի այն ուսուցանել հայ մանուկներին, մասնակցել մրցույթների ու փառատոների:
Այսպես անցան տարիներ… Շատերը եկան ու գնացին, միայն ես ու երգս հա
վատարիմ մնացինք իրար: Հիմա երգում եմ թոռնիկներիս համար: Ամեն օր պատ-րաստվում եմ, որ մի գեղեցիկ օր պիտի երգեմ որդուս՝ Կարենիս հարսանիքին:
— Սիրելի՛ Աննա, եթե ետ նայենք, ի՞նչ սխալ չէիր կրկնի:
— Առաջինը՝ չէի լքի հայրենիքս, որքան էլ դժվար լիներ… հետևաբար երեխաներիս չէի կտրի հայրենի հողից: Երկրորդ՝ չէի ամուսնանա մի քաղաքում, որի անունը Բաքու է:
— Ո՞րն է տանջող ցավը…
— Հայրենիքիս ցավն իմ ցավն է, չի ա-
մոքվում…
— Ափսոսանքդ…
— Կորցրած ժամանակը և կորցրած հնարավորությունները:
— Ի՞նչ ես երազում…
— Չեմ երազում… Պատրաստվում եմ մի օր անցնել Կարոտի բոլոր կամուրջները և իմ խենթ նժույգով թռչել դեպի էն լեռները, ուր հայրս սպասում է ինձ՝ մաճը բռնած, դեպ էն լեռներում կորած իմ փոքրիկ գյուղը, որն այսքան տարի ինձ բացակա չի դրել և սրտի թրթիռով պահում է իմ վերադարձի հասցեն:
… Ուզում եմ նաև ճշտել, թե այս ի՞նչ կանչ է, որն այսքան ժամանակ ինձ հանգիստ չի տալիս… ինչ է անունը… Հորովե՞լ, Սե՞ր, Կարո՞տ, Հայրենի տո՞ւն…
Չգիտեմ… լռում է Աննան, լճացած աչ-քերում ադամանդներ են շողում…
Իսկ ես, սիրելի՛ Աննա, գիտեմ, որ
աշխարհի մեծ բեմերից հաստատ պա-կասել է քո քնքուշ մեղեդային երգը, քո ալպիական մանուշակի գույնը, արվեստի ամսագրերի շապիկներից պակասել է մի լեռնցի, սակայն շատ քնքուշ հայուհու լուսանկար՝ մշտաժպիտ հայացքով ու լայն-եզր գլխարկով… մի հայուհու, ում երգն իր ամենօրյա աղոթքն է առ Աստված:
Սոնա ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ,
լրագրող